Γλωσσικό Παράρτημα: Επισημάνσεις για τη σωστή χρήση της Ελληνικής Γλώσσας.
«Νέα» Ορθογραφία
Οι παλαιότεροι εξ ημών, που δεν έχουμε διδαχθεί ποτέ σωστά και ολοκληρωμένα τη Δημοτική, δεν είμαστε καθόλου εξοικειωμένοι με τη νέα ορθογραφία πολλών λέξεων. Στη σελίδα αυτή γίνεται μια απόπειρα να επισημάνουμε κάποιες τέτοιες λέξεις
Νέα ορθογραφία λέξεων (τις είχαμε συνηθίσει αλλιώς) |
Έτσι δεν πολυπειράζει να γράψουμε: καυγάς, γλυτώνω, μπύρα, πρίγκηπας, παλληκάρι, λειώνω, αυτί κ.λπ. Στην ουσία, οι λέξεις αυτές χρησιμοποιούνται ακόμα ευρύτατα στον γραπτό λόγο, στις εφημερίδες κτλ., ενώ οι περισσότερες καταγράφονται και σε κάποια έγκυρα λεξικά. Παράδειγμα: δύο από τους εγκυρότερους λεξικογράφους, ο Κριαράς και ο Μπαμπινιώτης, υποδεικνύουν την ορθογραφία "παλληκάρι". Το ισχύον λεξικό της Νέας Ελληνικής υπαγορεύει τη γραφή "παλικάρι". Το ίδιο και για το γλιτώνω-γλυτώνω. Επίσης, υπάρχουν λέξεις που η νέα ορθογραφία τους δεν έχει καθιερωθεί, π.χ. λιμέρι, μακελιό, χλομός. Τον τελευταίο καιρό συζητούνται και άλλες "νέες" ορθογραφίες: βουλλώνω, γρασσίδι, φτώχια, καρώτο, ρωδάκινο, κουκκί, αγώρι! Εξωφρενικές. Ας τις αγνοήσουμε. |
♦
Γράφονται με μία ή δύο λέξεις |
|
Γράφονται με μία λέξη:
απαρχής, απεναντίας, απευθείας, αφότου, διαμιάς, ειδάλλως, ειδεμή, ενόσω, εντάξει, εξαιτίας, εξάλλου, εξάπαντος, εξαρχής, εξίσου, επικεφαλής, επιτέλους, καθαυτό, καθεξής, καθέκαστα, καθένας, καθεμία, καθένα, καθετί, καλωσήρθες, καλωσορίζω, κατιτί, καληώρα, καταγής, κατευθείαν, κιόλας, μεμιάς, μολαταύτα, μόλο (που), μολονότι, ολωσδιόλου, οποιοσδήποτε, οτιδήποτε, οπωσδήποτε, προπάντων, παρόλο, σάμπως, τωόντι, υπόψη, ώσπου, ωστόσο. Γράφονται είτε με μία είτε με δύο λέξεις: αφετέρου- αφ' ετέρου, αφ' ενός - αφενός, κατ' αρχήν - καταρχήν Καλύτερα να παραμείνουν με δύο λέξεις: εν τούτοις, εν μέρει, εξ ημισείας, εξ αδιαιρέτου, επί τούτου, κατ' εξοχήν, κατ' αρχάς, παρ' όλα [αυτά],τέλος πάντων, υπ' όψιν (αλλά υπόψη) Προσοχή! Γράφονται με δύο λέξεις:
Όσον αφορά τα αριθμητικά (μετά το 10), γράφονται με μία λέξη μόνο τα αριθμητικά από το 13 μέχρι το 19, π.χ.: δεκατρία, δεκαπέντε, δεκαεφτά (δεκαεπτά) κτλ. Αλλά, είκοσι ένα (εξαιρείται το Εικοσιένα), τριάντα πέντε, ενενήντα εννιά, εκατόν ένας, εκατόν τριάντα πέντε, εκατό δεκαεφτά κτλ. |
♦
Ιδιαιτερότητες των επιθέτων στη Δημοτική |
| Τα παραθετικά των επιθέτων σε -οτερος, -οτατος γράφονται πάντα με όμικρον εκτός αν προέρχονται από τοπικά επιρρήματα σε -ω. Παραδείγματα: λιγότερος, νεότερος, προτιμότερος (και όχι λιγώτερος, νεώτερος, προτιμώτερος που ήταν στην καθαρεύουσα), αλλά κατώτερος, ανώτατος (από κάτω, άνω). |
| Τα επίθετα κατά την κλίση τους φυλάγουν τον τόνο στη συλλαβή που τονίζεται η ονομαστική του αρσενικού, π.χ.: όμορφος - όμορφη - όμορφο - όμορφου - όμορφης - όμορφων - όμορφους κτλ. Όταν, όμως, τα επίθετα χρησιμοποιούνται ως ουσιαστικά, κατεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα (το ίδιο και οι μετοχές) π.χ.: η κατάσταση του αρρώστου (αλλά, η κατάσταση του άρρωστου παιδιού), τα αιτήματα των εργαζομένων (αλλά, τα αιτήματα των εργαζόμενων γυναικών), η εμφάνιση του αγνώστου (αλλά η εμφάνιση του άγνωστου άντρα) |
| Στα επίθετα σε
ής, -ιά, -ί, το -η- των αρσενικών διατηρείται μόνο στην ονομαστική, αιτιατική, κλητική του ενικού, στις άλλες πτώσεις γράφεται με ιώτα, π.χ. θαλασσής - θαλασσιού - θαλασσιούς - θαλασσιές - θαλασσιά.
Στα επίθετα σε -ύς, -ιά, -ύ, το -υ- της κατάληξης των αρσενικών και των ουδετέρων διατηρείται μόνο στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού, στις άλλες πτώσεις γράφεται με ιώτα, π.χ. ελαφρύς - ελαφριού - ελαφριές - ελαφριά |
♦
Διατηρούνται στη αρχαϊστική τους μορφή |
| Τα
ονόματα ελληνικών πόλεων και νομών πρέπει να χρησιμοποιούνται στον λόγιο τύπο τους σε ονομασίες ιδρυμάτων, οργανισμών, κτιρίων κλπ. και σε καθιερωμένες ονομασίες αγροτικών προϊόντων: Λύκειο Αθηνών, Δήμος Πειραιώς, Πανεπιστήμιο Πατρών, Σταθμός Λαρίσης, νομός Πέλλης, Δημοτική Βιβλιοθήκη Ιωαννίνων, Μητρόπολη Πρεβέζης, Σχολή Εμπορικού Ναυτικού Κεφαλληνίας, πιπεριές Φλωρίνης, φιστίκια Αιγίνης κ.λπ. και επιπλέον: Διατηρούμε αναλλοίωτες τις τουλάχιστον 2000 αρχαϊστικές φράσεις και λέξεις που χρησιμοποιούμε στον γραπτό (χωρίς να θέτουμε εισαγωγικά) και προφορικό λόγο, όπως: εν πάση περιπτώσει, συν τοις άλλοις, και ούτω καθ’ εξής, εκ του σύνεγγυς, εν κρυπτώ και παραβύστω, χάρμα ιδέσθαι, εν τω μεταξύ, παραδείγματος χάριν, εκ των ων ουκ άνευ, αυτός καθ’ εαυτόν, εκ προοιμίου, τοις μετρητοίς, αφ’ ενός μεν - αφ’ ετέρου δε, υπ’ όψιν, φερ’ ειπείν, εν γένει, αυθωρεί και παραχρήμα, ειρήσθω εν παρόδω, τύποις, είθισται, τιμής ένεκεν, εφ’ όρου ζωής, εν κατακλείδι, εν μέρει, επί πληρωμή, λίαν καλώς, εν ριπή οφθαλμού, κοινή συναινέσει, αβρόχοις ποσίν, εν γνώσει, κλπ. |
Κάποιες άλλες φράσεις από την καθαρεύουσα που διατηρούνται:
|
♦
Προσοχή στα υβρίδια |
| Κάποια κατάλοιπα που επιβιώνουν σαν υβρίδια θα πρέπει να αποφεύγονται, όπως τα συμφωνητικά συμπλέγματα
φθ, χθ, σθ του παθητικού μέλλοντα και του παθητικού αορίστου που έχουν παραμεριστεί από τα φτ, χτ, στ. Αντί λοιπόν: θα ανοιχθεί, θα γνωρισθεί, έχει χαρακτηρισθεί κ.λπ, είναι προτιμότερο να λέμε και να γράφουμε: θα ανοιχτεί, θα γνωριστεί, έχει χαρακτηριστεί. Τα μόνα τέτοια υβρίδια που φαίνεται να αντέχουν είναι τα παράγωγα του λαμβάνω: παραληφθεί, περιληφθεί, συλληφθεί. Επίσης τα ως άνω συμπλέγματα επιβιώνουν μαζί με λέξεις και ρηματικούς τύπους που προτιμώνται στη λόγια μορφή τους: διεξήχθη, προήχθη κ.λπ. |
♦
Να αποφεύγονται υπερβολές & ακραίοι νεολογισμοί |
| Πιθανώς ή πιθανόν, προηγουμένως, συγχρόνως, κυρίως, ολογράφως, ενδεχομένως, αυτοδικαίως, επομένως (και όχι τα αντίστοιχα επιρρήματα σε -α). |
| Αποφεύγουμε τη χρήση (ή, έστω, την κατάχρηση) αδόκιμων ή ανύπαρκτων στα λεξικά λέξεων όπως: νεολαίος, πισωγύρισμα, ετεροκατευθύνομαι κ.λπ. |
| Πρόσκληση σε συγκέντρωση (και όχι: κάλεσμα σε μάζωξη). |
| Εξελέγη, εξεπλάγην, προήχθη, συνέβη, επλήγη, συνελήφθησαν, διεξήχθησαν κλπ., κατά τους παθ. αορ. β΄ της αρχαίας (και όχι: εκλέχτηκε, εκπλάγηκα, προάχθηκες, συνέβηκε, πλήχτηκε, συλλήφθηκαν, διεξάχθηκαν κλπ). |
| Αποφεύγουμε κατάχρηση δημιουργίας ουσιαστικών σε -ποίηση: ελαχιστοποίηση, ανωτατοποίηση, αυστηροποίηση, θυματοποίηση κ.λπ. |
| Τα σύνθετα με προθέσεις ρήματα στον πρτ. και στον αόρ. άλλοτε έχουν εσωτερική συλλαβική αύξηση και άλλοτε όχι: εξέφρασα (και όχι: έκφρασα), εξέφρασαν (και όχι: έκφρασαν) ή: εκφράσανε, συνέθεσα (και όχι: σύνθεσα), συνέθεσαν (και όχι: σύνθεσαν) ή: συνθέσανε, εισέπραξα (και όχι: είσπραξα), εισέπραξαν (και όχι: είσπραξαν) ή: εισπράξανε, αλλά μόνο: διαχώρισα, μεταβίβαζα, εκφώνησα, εκλιπάρησα κλπ. |
| Θορυβώδης, ογκώδης, θυελλώδης, ενστικτώδης κλπ. (και όχι: σε -ώδικος). |
| Η συνάδελφος (και όχι: συναδέλφισσα). |
| Δεν χρησιμοποιούνται πλέον οι αντιαισθητικές λαϊκές γενικές των μηνών: του Ιούλη, του Φλεβάρη, του Μάρτη κ.λπ. Υπήρξε μια εποχή, στη δεκαετία του '80, που τις χρησιμοποιούσαν ακόμα και σε νομικά έγγραφα! Τώρα χρησιμοποιούνται όλο και λιγότερο, ίσως μόνο στον "Ριζοσπάστη". Θα πρέπει να προτιμούνται οι καθιερωμένοι τύποι: Ιουνίου, Μαρτίου, Φεβρουαρίου. |
♦
Ξένες λέξεις και φράσεις |
| Οι ξένες λέξεις που μεταφέρονται στα ελληνικά πρέπει να γράφονται με τον απλούστερο τρόπο: τρένο, πάρτι, στιλ, οτομοτρίς (περισσότερα στη σελίδα με τους «χαλαρούς» κανόνες) |
| Του Σικάγου, της Νικαράγουας, του Μιλάνου, του Μεξικού, της Καλιφόρνιας, της Ριβιέρας κ.λπ. (και όχι: του Σικάγο, της Νικαράγουα κλπ.). |
| Δεν μεταφράζονται αγγλισμοί: δώσε μου το πιάτο (και όχι: πέρασέ μου το πιάτο), απευθείας μετάδοση (και όχι: ζωντανή μετάδοση), κάνω λάθος (και όχι: είμαι λάθος), θα σου ξανατηλεφωνήσω (και όχι: θα σε πάρω πίσω).
|
Μανώλης Παπαθανασίου 2008 – 2024